Kossecki Franciszek Ksawery h. Rawicz (1778–1857), legionista, generał W. P. Ur. 3 XII w Kotiużyńcach na Podolu, był synem zamożnego ziemianina Stanisława i Józefy z Wisłockich. Przebywając w Warszawie w momencie wybuchu insurekcji 1794 r., już 19 IV złożył akces do powstania. Służbę wojskową rozpoczął w czasie powstania kościuszkowskiego jako adiunkt komisariatu ubiorczego wojska (od czerwca do listopada 1794 r.). W r. 1797 wraz z grupą wojskowych polskich wyjechał potajemnie do Włoch, gdzie w listopadzie wstąpił w stopniu podporucznika do pierwszego batalionu piechoty Legionów Dąbrowskiego. Mianowany porucznikiem (10 IX 1798 r.) i przybocznym adiutantem polowym gen. K. Kniaziewicza (10 XII 1798) uczestniczył w kampanii neapolitańskiej w r. 1798/9 (m. in. w bitwach pod Cività Castellana, Falari i Sessą, w brawurowym zdobyciu Gaety), wraz z Kniaziewiczem w imieniu wojsk francuskich składał Dyrektoriatowi chorągwie zdobyte w tej kampanii (4 III 1799), a następnie współdziałał przy organizowaniu legionu naddunajskiego; jesienią 1798 r. opracował Katechizm dla żołnierzy. Awansowany na kapitana (4 III 1800), walczył w kampanii nadreńskiej 1800 r. (Philippsburg, Bergen, Offenbach, Hohenlinden). Dn. 5 V 1801 r. wraz z grupą oficerów tegoż legionu podał się do dymisji i powrócił do kraju.
Mieszkając w Warszawie pracował K. nad trzytomowymi dziejami Legionów i systematycznie gromadził materiał do historii porozbiorowej, zachęcił Cypriana Godebskiego (z którym przyjaźnił się) do spisania relacji o oblężeniu Mantui, a W. Axamitowskiego o dziejach artylerii legionowej. W l. 1804–5 wraz z C. Godebskim wydawał periodyk „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” (5 tomów), a w r. 1804 opublikował swe tłumaczenie z francuskiego „Historii wyładowań przedsięwziętych do Anglii, Szkocji, Irlandii od Juliusza Cezara aż do naszych czasów z wielu dodatkami historycznymi”. W maju 1805 r. Warszawskie Tow. Przyjaciół Nauk powołało go na swego członka i kilkakrotnie zachęcało do pisania historii Legionów. W początkach 1806 r. wstąpił K. do warszawskiej loży masońskiej «Złoty Lichtarz», przyczyniając się do nawiązania kontaktów między wolnomularstwem warszawskim a paryskim. W początkach 1807 r. wstąpił w stopniu kapitana do powstających wojsk polskich i wraz z Józefem Zajączkiem i Cyprianem Godebskim organizował legię II (północną) w departamencie kaliskim. Dn. 19 I 1807 r. mianowany szefem batalionu legii II i p. o. szefa sztabu gen. J. Zajączka, a 9 III 1807 r. majorem 8 p. piechoty Ks. Warsz., brał udział w kampanii 1807 r. przeciw Prusom na Pomorzu. Dn. 27 XII 1807 r. w stopniu pułkownika powołany został na stanowisko szefa sztabu legionu II gen. Józefa Zajączka. Uczestniczył na tym stanowisku w wojnie 1809 r., był ranny w bitwie pod Jedlińskiem (11 VI).
W okresie Ks. Warsz. niechętny ks. Józefowi Poniatowskiemu, zbliżył się do jakobinów polskich. Nawiązał bliskie i przyjazne kontakty z Hugonem Kołłątajem. Po śmierci Kołłątaja zamierzał wydać jego prace rękopiśmienne oraz ogłosić biografię stanowiącą apologię zmarłego. Dn. 20 III 1810 r. mianowany został szefem sztabu I okręgu wojsk Ks. Warsz. przy boku J. Zajączka, a 25 V 1812 r. awansował na generała brygady. W wojnie 1812 r. uczestniczył w szturmie Smoleńska, a w październiku i listopadzie dowodził niefortunnie grupą osłonową w okolicach Mińska. Nie rozpoznawszy zamiarów P. Cziczagowa i nieumiejętnie ustępując przed jego armią został rozbity przez awangardy wojsk Cziczagowa pod Kojdanowem (15 XI); mimo kontuzji walczył pod Borysowem (21 XI) i nad Berezyną (28 XI). W r. 1813 był komendantem departamentu płockiego, a od 20 I dowódcą Modlina. Po kapitulacji twierdzy (25 XII) dostał się do niewoli. Po odzyskaniu wolności wziął udział w reorganizacji armii Król. Pol., powołany na dowódcę drugiej brygady pierwszej dywizji piechoty (20 I 1815) i komisarza pełnomocnego do rozgraniczenia Królestwa z Prusami (13 VII 1815). Faktycznie wycofał się ze służby wojskowej i jako urzędnik do specjalnych poruczeń przy namiestniku Królestwa (13 XII 1815) współdziałał przy organizowaniu rządu. Od 2 II 1816 r. był radcą sekretarzem stanu przy Radzie Administracyjnej i członkiem Rady Stanu, ulegając coraz bardziej naciskowi M. Nowosilcowa i uczestnicząc w pogłębianiu reakcyjnego, procarskiego kursu władz Król. Pol.; 3 IX 1823 r. awansował na gen. dywizji. W okresie Królestwa Polskiego osiągnął wysokie godności w polskiej masonerii (m. in. członek Najwyższej Kapituły «Wielkiego Wschodu Narodowego» 1820–1 r.), stając się narzędziem przenikania wpływów rządowych do wolnomularstwa. Gdy władze podjęły decyzję o zakazie działalności towarzystw tajnych, K. został przez J. Zajączka mianowany przewodniczącym Komisji Centralnej do uregulowania własności likwidowanej masonerii (12 VIII 1822); w duchu prorządowym oddziaływał też na masonerię w Rzeczypospolitej Krakowskiej – za pośrednictwem rezydenta rosyjskiego J. Zarzeckiego.
W momencie wybuchu powstania listopadowego organizował działania wojsk wiernych w. księciu Konstantemu na placu Bankowym w Warszawie, a w początkach grudnia na żądanie ludu i sejmu usunięty został z Rady Administracyjnej. Wkrótce opuścił Warszawę i przez Wrocław i Poznań na wezwanie cara podążył do Petersburga; 1 V 1831 r. na żądanie Rządu Narodowego został wykreślony z listy generałów armii Król. Pol. Po upadku powstania powrócił do Warszawy jako członek Rządu Tymczasowego (mianowany 14 III 1832), dyrektor prezydujący Komisji Sprawiedliwości (27 III 1832) i prezes Komisji Emerytalnej (7 V 1832). Przeniesiony na emeryturę (22 V 1835) otrzymał – «w nagrodę wiernej służby» – całkowitą pensję dożywotnią i prawo noszenia munduru generała rosyjskiego; oprócz majątków ziemskich na Podolu i Lubelszczyźnie posiadał fabrykę sukienną w Przedborzu w woj. sandomierskim. Zmarł 20 V 1857 r. w Warszawie, pochowany w podziemiach kościoła Kapucynów w Warszawie.
Żonaty z Zofią z Wisłockich, miał dwu synów: Ksawerego (zm. 1880), podpułkownika wojsk rosyjskich i szambelana dworu rosyjskiego, oraz Stanisława (zm. 1873), referendarza Rady Stanu, i córkę Cecylię, żonę Józefa Lubowidzkiego, prezesa Banku Polskiego. Godebski poświęcił K-emu swą powieść „Grenadier filozof” (1805) i wiersz „Sen do Xawerego Kosseckiego” (1807). Po śmierci Godebskiego (1809) K. wzniósł mu pomnik na cmentarzu Powązkowskim i zaopiekował się jego rodziną.
K. był członkiem Krakowskiego Tow. Naukowego i autorem Rysu wiadomości historycznych o układzie zbioru praw rosyjskich… (1834). Odznaczony został Krzyżem Virtuti Militari (1808) i Legii Honorowej (1809), Orderem Św. Stanisława (1818), Św. Włodzimierza (1829) i Orła Białego (1832). Posiadał duży zbiór polskich monet i medali, które w r. 1832 bardzo wiernie odrysował w specjalnym albumie znany rytownik Kajetan Wincenty Kielisiński.
Brat K-ego Aleksander (1793–1819) był malarzem akwarelistą. Pobierał nauki w Liceum Warszawskim, uczył się rysunku u Zygmunta Vogla i malarstwa u Franciszka Brudera. Malował akwarelą, najczęściej kwiaty. W 1812 r. odbył kampanię napoleońską przy swoim bracie K-m. Następnie przeszedł do służby cywilnej, został wicereferendarzem w Radzie Stanu.
Portret ze zbiorów S. Patka, reprod. w albumie E. Łunińskiego, Napoleon (Legiony i Księstwo Warszawskie), W. 1911 s. 48, jest też w Muz. Czart. w Krakowie; Przed r. 1914 oryginalny portret pędzla Lampiego młodszego (?) był w Stedynach na Wołyniu u wnuczki K-ego Olgi Jezierskiej; – Enc. Wojsk.; W. Enc. Ilustr.; Uruski; Żychliński, I; – Askenazy S., Łukasiński, W. 1929 I, II; tenże, Napoleon a Polska, W. 1919 III; Gąsiorowska N., Wolność druku w Królestwie Kongresowym 1815–1830, W. 1916, Monografie w zakresie dziejów nowożytnych, XXIII; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14; tenże, Wojsko Pol., 1815–30; Kukiel M., Wojna 1812 roku, Kr. 1937 II; Łoza S., Legia Honorowa w Polsce 1803–1923, Zamość 1923; Małachowski-Łempicki S., Wolne mularstwo w Lubelszczyźnie 1811–1822, L. 1933; tenże, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Meloch M., Studia historyczne, W. 1958 s. 15, 57; Michalski J., Z dziejów warszawskiego Tow. Przyj. Nauk, W. 1953; Pachoński J. Z., Wojna francusko-neapolitańska, Kr. 1947–8 I, II; Pawłowski B., Wojna polsko-austriacka w 1809 r., Kr. 1935; Smolka S., Polityka Lubeckiego, Kr. 1907 I–II; Staszewski L, Wojsko polskie na Pomorzu w r. 1807, Gd. 1958; Tokarz W., Armia Królestwa Polskiego 1815–1830, Piotrków 1917 s. 66, 300, 370; tenże, Ostatnie lata Hugona Kołłątaja, Kr. 1905 I–II; tenże, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831 r., W. 1930; Zych G., Armia Księstwa Warszawskiego 1807–1812, W. 1961; – Album W. Kielisińskiego, Wyd. K. Żupański, P. 1853; Arch. Wybickiego, II; Campagne de 1812. Documents rélatifs à l’aile droite, Wyd. Fabry, Paris 1912; Diariusz senatu z r. 1830–1831, Wyd. S. Pomarański, Kr. 1929; Instrukcje i depesze rezydentów franc, II; Korespondencja księcia Józefa Poniatowskiego z Francją, Wyd. A. M. Skałkowski, P. 1921–9 I–V; Korespondencja Lubeckiego z ministrami sekretarzami stanu Ignacym Sobolewskim i Stefanem Grabowskim, Wyd. S. Smolka, Kr. 1909 I–IV; Pamiętniki wojenne 1792–1812, Wyd. J. I. Kraszewski, Drezno 1871; – „Kur. Warsz.” 1857 nr 131–4; – AGAD: Komisja Rządowa Wojny, vol. 69c, Protokoły Rady Administracyjnej, t. I i V, I Rada Stanu Królestwa Polskiego, vol. 4, 5, 962, 1031, Sekretariat Stanu Królestwa Polskiego, vol. 8, 9, 11, 13–16; B. Kórn.: rkp. 1379; B. PAN w Kr.: rkp. nr 209 (listy od H. Kołłątaja), nr 697 (akt kapitulacji Modlina), nr 2031 i 2054 (listy K-ego do K. Koźmiana), 2228–i 2230 (listy K-ego z l. 1827–9); Zakł. Dok.. IH PAN w Kr.: Listy K-ego do żony oraz uzupełnienia biografii przez A. Kosseckiego i S. Pomarańskiego); – Bibliogr. do Aleksandra: Enc. Gutenberga; Rastawiecki, Słownik malarzów, III; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler; Boniecki.
Jerzy Skowronek